Vrijeschoolkompas

De antroposofische menskunde is een visie op de ontwikkeling van de mens. Deze visie beschrijft de mens onder andere als een geheel van lichaam, ziel en geest. De menskunde biedt vrijeschoolleraren handvatten en perspectieven waarmee zij naar leerlingen kunnen kijken. In de praktijk betekent dit dat leraren breder kijken dan naar de cognitieve ontwikkeling en prestaties van leerlingen.

“Elke leeftijd vraagt om een eigen benadering en werkwijze. Volgens de lesboeken moeten de brugklassen beginnen met lessen over celbiologie. Ik sla die hoofdstukken over en behandel ze pas in de tiende klas wanneer het abstracte denkvermogen van de leerling verder ontwikkeld is.” - Judith Weeteling, Geert Groote College Amsterdam.

Waarom volgen vrijeschoolleraren niet zonder meer de opbouw van hoofdstukken van een regulier lesboek? Dat heeft te maken met een belangrijk uitgangspunt van het vrijeschoolonderwijs: de lesstof sluit aan bij de ontwikkelingsfase van een leerling. Welke fases doorloopt een leerling dan? Het basisidee op de vrijeschool is dat elke ontwikkelingsfase van een mens een periode van grofweg zeven jaar beslaat. Elk van deze fases heeft een eigen typering op fysiek, emotioneel en cognitief gebied. Binnen de fases heeft ieder leerjaar zijn eigen thema’s en kenmerken. Concreet betekent dit dat de leraar zijn didactiek en pedagogiek aanpast aan de fase waarin de leerlingen zich bevinden.

De leraar zoekt steeds naar hoe hij de inhoud van de les en de manier van werken (het pedagogisch-didactisch handelen) kan afstemmen op wat leerlingen in dat leerjaar aanspreekt en op wat zij te leren hebben. Als individu, maar ook als onderdeel van het geheel, de klas. Waar jonge leerlingen bijvoorbeeld leren door ze rijke beelden en kunstzinnige werkvormen aan te bieden, komt tussen het 14e tot het 21ste jaar juist het intellect en het abstracte denken meer en meer centraal te staan.

Op vrijescholen geven leraren het curriculum vorm, passend bij de ontwikkelingsfase, de kinderen en de leraar. Het leerplan is zo opgebouwd dat alle vakken in onderlinge samenhang de ontwikkeling van het kind ondersteunen. Door kunstzinnig onderwijs willen we kinderen zowel intellectueel, creatief en sociaal uitdagen om zijn mens-zijn te ontplooien.

Hoewel de inhoud van de lessen verschilt per leeftijdsfase, hanteert de vrijeschoolleraar steeds dezelfde pedagogisch-didactische uitgangspunten. Als leraar ben je niet alleen bezig met het aanleren van kennis, houding en vaardigheden. Minstens net zo belangrijk zijn inzicht, enthousiasme en persoonlijke vondsten. Geen vat vullen dus, maar een vuur ontsteken.

Op de vrijeschool is autonomie heel belangrijk. Alleen door aan te sluiten op de individuele ontwikkelingsweg van het kind zijn leraren in staat om kinderen op te voeden tot vrije volwassenen. Vanuit de gezamenlijke visie op onderwijs krijgen leraren ruimte om zelf hun lessen vorm te geven.

Door ervaringen en activiteiten aan te bieden die klas overstijgend of schoolbreed zijn, werken vrijescholen aan het vormen van een sterke gemeenschap. Zodat kinderen zich gezien voelen en leren wat het is om mens te zijn tussen andere mensen in deze wereld.

De opgroeiende mens wil zicht krijgen op vragen als: wat ben ik? wie ben ik? wat kom ik hier doen? welke talenten heb ik? Daarnaast wil het de wereld leren kennen. Spirituele oriëntatie neemt een belangrijke plaats in binnen de antroposofie, de basis voor de pedagogisch-didactische visie van de vrijeschool. Vrijeschoolonderwijs gaat ervan uit dat opvoeders, ouders en leraren degenen zijn die kinderen - op weg naar volwassenheid - hierin ondersteunen.

In het vrijeschoolonderwijs spelen leraren een cruciale rol. Zij kennen de visie en achtergronden van de verschillende vakken en activiteiten in het curriculum. Zij verbinden zich dag na dag met hun leerlingen. Zij verzorgen onderwijs vanuit hun kennis en verbondenheid. Op hun manier, vanuit hun eigenheid. Kinderen hebben dat nodig om zich optimaal te kunnen ontwikkelen.

Leraren op de vrijeschool vertellen veel verhalen. Dat heeft een duidelijke reden. Hier gaan we in dit thema uitgebreid op in. Je leest eerst over het hoe en waarom van verhalen vertellen. Daarna lees je over de inhoud en de rol van verhalen in het vrijeschoolonderwijs. Tot slot gaan we in op een mogelijke verbreding van de vertelstof.

Eén van de belangrijke pijlers van de vrijeschool is het periodeonderwijs. In dit thema lees je over het hoe en waarom van het periodeonderwijs en wat dit voor jou als leraar betekent.

De jaarfeesten worden op de vrijeschool vol overgave gevierd. Op het vaste ritme van de natuur gaan we het hele jaar rond. Van Sint-Michaël aan het begin van het schooljaar tot de grote boog van Kerst tot aan Sint Jan.

Met een breed vakkenaanbod, rijk aan ritmische werkvormen kunnen we het cognitieve, het kunstzinnige en het praktische aanspreken.

Verhalen en beelden als krachtig pedagogisch instrument.

Verschillende behoeften van leerlingen in verschillende fases kunnen we verklaren vanuit de pedagogische wet. In dit thema gaan we hier dieper op in zodat we dit bewust kunnen toepassen.

Kunst vertraagt; kunst geeft ons tijd en vele vormen waarin we onze verlangens kunnen ontmoeten, ze kunnen omvormen, wegen kunnen vinden om in en met de wereld te zijn...

Hier volgen enkele voorbeelden uit de praktijk van het vrijeschoolonderwijs. Het zijn geen voorschriften, maar voorbeelden bedoeld om te inspireren en je verder op weg te helpen.

Elk jaar wanneer de zomervakantie nadert, krijgen de leerlingen van de vrijeschool een getuigschrift. De leerlingen kijken hier naar uit. Maar wat is een getuigschrift precies en hoe ga je ermee om?

Het vrijeschoolonderwijs kent in de leeftijd van 14 tot 21 jaar een indeling naar zeven 'planeetkwaliteiten'. Deze helpt om gedrag te benoemen, zonder daarmee een leerling direct in een hokje te stoppen.

Ieder mens heeft zijn eigen fysieke en mentale eigenschappen, specifiek gedrag en reacties op prikkels van buitenaf. In dit thema behandelen we de vier verschillende temperamenten om ze te herkennen en gebruiken.

‘Ik zie rond in de wereld…’ met die woorden beginnen vrijeschoolleerlingen hun dag. Vrijescholen streven ernaar dat alle leerlingen, leraren en ouders zich thuis voelen op school, zichzelf mogen zijn en zichzelf en de diverse samenleving kunnen herkennen in het onderwijs. Dat vraagt in ieder tijdsgewricht iets anders. Dit thema gaat in op diversiteit en het streven naar inclusief vrijeschoolonderwijs. Welke initiatieven om inclusie te bevorderen bestaan er al en hoe kun je zelf als school of als leraar stappen zetten?