Vrijeschoolkompas

Rudolf Steiner, grondlegger vrijescholen:

De grote vraag voor de toekomst zal zijn: hoe moeten we ons ten opzichte van kinderen gedragen, wanneer we zodanig willen opvoeden dat ze als volwassenen steeds beter kunnen omgaan met het sociale, het democratische en het liberale?’ ^[1]

Inleiding

Als je terugdenkt aan het moment dat je besloot om in het onderwijs aan de slag te gaan, was je affiniteit met of interesse in kinderen en jongeren ongetwijfeld een belangrijk motief. Leraren willen over het algemeen kinderen iets bijbrengen, verder helpen in hun ontwikkeling. Kennis verwerven speelt een rol, maar ook individuele ontplooiing en mens-zijn met anderen. In dit thema beschrijven we wat het vrijeschoolonderwijs wil ontwikkelen in kinderen. Lees meer...

^[1] Steiner, R. (2001). Opvoeden en onderwijzen als sociale opgave. Hemrik: Nearchus C.V. Steiner, R.(1919). GA 295: Erziehungskunst; Seminarbesprechungen und Lehrplanvorträge. Stuttgart, 23 augustus 1919.

Elske Wildschut, Rudolf Steiner College Haarlem:

Als leerlingen hier van hout een werkstuk maken, dan moeten ze soms ook dingen meten en dingen uitrekenen. Dat zijn de momenten waarop ze de verbinding moeten leggen tussen hoofd en handen.

Inleiding

De leraar kijkt verder dan de cognitieve ontwikkeling en prestaties van een leerling zoals we die vaak proberen te vangen in cijfers. Het gaat juist om de evenwichtige persoonlijke ontwikkeling die alle leerlingen doormaken tot mensen die richting en betekenis kunnen geven aan hun eigen leven. Hier komt het antroposofische mensbeeld om de hoek kijken waarbij de mens wordt omschreven als een geheel van lichaam, ziel en geest. Door je als leraar te blijven verdiepen en scholen in de menskundige uitgangspunten van het vrijeschoolonderwijs, ontwikkel je een perspectief waarvanuit je het alledaagse handelen in de klas kunt vormgeven. Lees verder...

Judith Weeteling, Geert Groote College Amsterdam:

Elke leeftijd vraagt om een eigen benadering en werkwijze. Volgens de lesboeken moeten de brugklassen beginnen met lessen met celbiologie. Ik sla die hoofdstukken over en behandel ze pas in de tiende klas wanneer het abstracte denkvermogen van de leerling verder ontwikkeld is.

Inleiding

Waarom volgen vrijeschooldocenten niet zonder meer de opbouw van hoofdstukken van een regulier lesboek? Dat heeft te maken met een belangrijk uitgangspunt van het vrijeschoolonderwijs: de lesstof sluit aan bij de ontwikkelingsfase van een leerling. Welke fases doorloopt een leerling dan? Het basisidee op de vrijeschool is dat elke ontwikkelingsfase van een mens een periode van grofweg zeven jaar beslaat. Elk van deze fases heeft een eigen typering op fysiek, emotioneel en cognitief gebied. Binnen de fases heeft ieder leerjaar zijn eigen thema’s en kenmerken. Concreet betekent dit dat de leraar zijn didactiek en pedagogiek aanpast aan de fase waarin de leerlingen zich bevinden.

De leraar zoekt steeds naar hoe hij de inhoud van de les en de manier van werken (het curriculum) kan afstemmen op wat leerlingen in dat leerjaar aanspreekt en op wat zij te leren hebben. Als individu, maar ook als onderdeel van het geheel, de klas. Waar jonge leerlingen bijvoorbeeld leren door hen rijke beelden en kunstzinnige werkvormen aan te bieden, komt tussen het 14e tot het 21ste jaar juist het intellect en het abstracte denken meer en meer centraal te staan. Lees verder...

Carmen van Vught, Rudolf Steiner School Haarlem:

In de tiende klas geven wij les in spinnen. Leerlingen hebben op die leeftijd nog veel chaos in hun hoofd, vergelijkbaar met de kluwen wol waar ze mee beginnen. Door een draad te spinnen krijgen zij onbewust meer orde in de chaos in hun hoofd. Het helpt hen zichzelf te vinden.

Inleiding

Met het vrijeschoolonderwijs willen wij bijdragen aan de ontwikkeling van zowel de individuele leerling als de ontwikkeling van de klas of groep. Een harmonieuze ontwikkeling van hoofd (denken), hart (gevoel) en handen (daad- en scheppingskracht) staat voorop. Daarmee bedoelen we dat het onderwijs gericht is op het ontwikkelen van helder en vrij denken, een vrij oordeelsvermogen, een evenwichtig en warm gevoels- en sociaal leven en moreel, doelmatig en creatief handelen. Deze ontwikkeling is dus veel breder dan wanneer een leerplan voornamelijk de cognitieve voortgang stimuleert.

De brede ontwikkeling die wij willen bewerkstelligen, noemen we ook wel de ontwikkeling van ‘de gehele mens’. Hoe we dat doen? Met het onderwijs bieden we een scala aan ervaringen aan die leerlingen kunnen enthousiasmeren om als volwassen mens in de wereld te staan en hun eigen bijdrage aan deze wereld te kunnen en willen leveren. Wat we aanbieden en wanneer, staat beschreven in de leerplannen van de scholen. We streven er naar deze leerervaringen op het juiste moment in de ontwikkeling van de leerling aan te bieden, namelijk wanneer de ervaringen een optimale bijdrage aan deze ontwikkeling kunnen bieden. Lees verder...

Judith Weeteling, Geert Groote College Amsterdam:

Ik geef leerlingen graag de moeilijkste opdrachten en beantwoord vragen in eerste instantie met een wedervraag. Op die manier leren ze zelf na te denken, op onderzoek uit te gaan en samen met hun klasgenoten complexe vraagstukken begrijpen.

Inleiding

Kunstzinnig onderwijs, een holistische benadering, herhaling, ritme en de werking van de nacht. Het zijn de pijlers van het pedagogisch-didactisch handelen van de vrijeschoolleraar. Dit betekent dat je veel gebruikmaakt van beelden, metaforen, vergelijkingen en symbolen en dat je leerlingen begeleidt in het zelf ontdekken van allesomvattende concepten.

De visie die achter deze werkwijze schuilt is dat wij als mens onderdeel zijn van een groter geheel. Want wat zegt een verzameling van losse feiten ons weinig nu echt over de ware aard van de mens en de wereld? In plaats van de theorie voor te kauwen, laat je als leraar de leerlingen steeds de wereld ontdekken vanuit het geheel. Wanneer je met beelden werkt, laat dat ruimte voor de leerling om de betekenis en het begrip in de loop van de tijd bij te schaven.

Herhaling van het eerder geleerde en een vast ritme van les- en currulumopbouw dragen hier zeker aan bij. Het geeft leerlingen de kans om even afstand te nemen van een onderwerp om kunnen zij zich het echt eigen maken. Lees meer...

Carmen van Vught, Rudolf Steiner College Haarlem:

In de negende klas wilde ik aan de slag met verftechnieken. Ik liet ze dekbedovertrekken maken, maar dat bleek als snel helemaal niet behapbaar. Uiteindelijk ben ik tassen met ze gaan maken met stof die zij bestempeld hebben. Dat was een schot in de roos. Ze leerden wat ik wilde dat ze leerden, maar op een manier die afgestemd was op hun ontwikkeling.

Inleiding

Leraar op een vrijeschool? Dan geniet je een grote mate van vrijheid in de vormgeving van je onderwijs. Binnen gestelde kaders van de overheid en van de school geef je vanuit je pedagogische, didactische en vakinhoudelijke kennis en ervaring zelf vorm aan je lessen. Doordat je geen vast stappenplan volgt, kun je flexibel te werk gaan en inspelen op wat er op dat moment nodig is.Je kiest en ontwikkelt daarbij steeds lesmaterialen en hulpmiddelen die op dat moment echt zinvol zijn voor de ontwikkeling van de leerlingen. Voor startende docenten kan deze vrije werkwijze een uitdaging zijn. Toch wordt de toegevoegde waarde al snel ervaren. Want wat is mooier dan aansluiting te vinden bij de individuele ontwikkelingsweg van je leerlingen en hen te mogen opvoeden tot vrije volwassenen? En gelukkig is er veel inspiratie, afstemming en houvast te vinden bij de vakgroep of bij ervaren collega’s. Lees meer...

Judith Weeteling, Geert Groote College Amsterdam:

Ik geef dezelfde klassen meerdere jaren achter elkaar les. Hierdoor zie ik veel beter de groei die de leerlingen doormaken en kan ik ze betekenisvolle complimenten geven. Ik ken immers hun valkuilen en uitdagingen. Ook als je elkaar in eerste instantie niet mag, kom je er wel uit. Meestal zorgt de tijd dat je uiteindelijk een band opbouwt.

Bijzonder aan de vrijeschool is dat vakleerkrachten en mentoren zich voor meerdere jaren aan een klas verbinden. Dat is niet voor niets. Pedagogische relaties winnen namelijk aan diepte en stabiliteit wanneer zij de kans krijgen om gedurende een langere periode opgebouwd te worden. Ook blijven leerlingen zo lang mogelijk bij elkaar in de klas zitten en is er aandacht voor gezonde relaties met ouders en collega’s. Door ervaringen en activiteiten aan te bieden die klassenoverstijgend of schoolbreed zijn, werken we aan het vormen van een sterke gemeenschap. Wij willen dat de leerlingen zich gezien voelen en leren wat het is om mens te zijn tussen andere mensen. Juist in een tijd waarin echt contact tussen mensen onder druk staat, is het aan de school om hier bewust mee bezig te zijn. Lees meer...

Manon Berendse in Eerbiedskrachten. Het Goud van Waldorf:

“Ik noem het de diepe plek waar onze oorsprong ligt. Een stille luchtlaag boven ons aardse bezige bestaan, die alle ruis laat verdwijnen, en waar voelen en innerlijk weten nog hecht zijn’'

Inleiding

Spirituele oriëntatie neemt een belangrijke plaats in binnen de antroposofie, de basis voor de pedagogisch-didactische visie van de vrijeschool. De spirituele oriëntatie bepaalt je kijk op leven en dood en gaat over een wereld buiten de zichtbare wereld. Een delicaat onderwerp. Misschien merk je bij jezelf of bij collega’s in je omgeving een aarzeling of vragen ten opzichte van ‘het spirituele’ op de vrijeschool. Dat kan. Niet iedere leraar op een vrijeschool hoeft dit gedachtegoed meteen te omarmen. Bepaalde aspecten van het vrijeschoolonderwijs zijn echter beter te begrijpen wanneer je kennis hebt van het spirituele karakter van het antroposofisch gedachtegoed. Daarom helpt het om op de hoogte te zijn van de antroposofische ideeën over de mens en het bestaan van een geestelijke wereld. En het helpt om erover na te willen denken.

Hoe ziet deze spirituele oriëntatie er in de praktijk uit en waarom doen we dit? Wat betekent het voor de leraar? Daarover schrijven we in dit uitgangspunt. Lees meer...